De evolutie van de paralympische sport (1980-2021)

Dit jaar viert Papendal haar 50 jarige bestaan! Ter gelegenheid van dit jubileum is een unieke fototentoonstelling op het terrein van het Sportcomplex Papendal opgezet, waar de 24 unieke foto’s van aangepaste sporters en talenten in de periode van 19 augustus tot 1 november 2021 te bewonderen zijn.

Bedoeling met de fototentoonstelling is om een link te leggen met de eerste Paralympische Spelen die in 1980 in Arnhem werden georganiseerd en hoe de Paralympische Spelen en sporters zich hebben ontwikkeld in de loop der jaren.

Focus ligt op de krachtige foto’s, die met één blik aantrekken tot verder kijken. Denk daarbij aan termen als emotie, snelheid, kracht, juichen en winnen. De foto’s, waarbij de handicap er niet dik bovenop ligt, zoals dat in de paralympische wereld ook niet het geval is. Het draait om de sport!

Kortom, de fototentoonstelling, waarin het gaat om de sportcultuur, historie en ook over inclusie. Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet, die sinds 1980 betrokken is bij de paralympische sport en ook betrokken was bij de Paralympische Spelen in Arnhem zal deze fototentoonstelling op 19 augustus 2021 deze fototentoonstelling feestelijk openen.

Mede mogelijk gemaakt door:  de Gelderse Sport Federatie, Top Sport Gelderland, gemeente Arnhem en provincie Gelderland.

Tekstschrijver en samensteller: Robin Wubben en Parawatcher

Papendal is van 21 juni tot en met 5 juli 1980 gastheer van de Paralympische Spelen. Arnhem kreeg de organisatie toegewezen omdat de Olympische gastheer Moskou de ‘gehandicaptenspelen’ niet wil organiseren. Een communistische official schreeuwt als hem naar het waarom gevraagd wordt: ‘In de Sovjetunie zijn geen gehandicapten!’

Nu is Papendal voor veel paralympische én Olympische sporters de dagelijkse trainingslocatie. Hoe heeft de sport zich sinds 1980 ontwikkeld? Loop langs de foto’s, kijk voor je en kijk dan achterom.

Zoek de verschillen én de overeenkomsten.

Het Paralympisch Stadion van 1980 op Papendal biedt plek aan 10.000 toeschouwers. In totaal 42 landen sturen 1973 sporters naar Nederland. Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet der Nederlanden heeft de eer de Spelen op 21 juni 1980 te openen. De Nederlandse ploeg bestaat uit 100 sporters, die uiteindelijk een recordaantal van 33 gouden, 31 zilveren en 36 bronzen medailles veroveren.

Het Olympisch Stadion van Londen 2012 wordt speciaal voor de Spelen gebouwd en telt 80.000 stoeltjes. Acht keer zoveel als het stadion van 1980. Die stoeltjes zijn allemaal bezet als Queen Elizabeth II op 29 augustus 2012 de Spelen opent. 164 landen sturen 4.200 sporters naar de Engelse hoofdstad. Voor Nederland komen 92 sporters in actie. Zij veroveren 39 medailles: 10 keer goud, 10 keer zilver en 19 keer brons.

De Nederlandse rolstoelbasketballers winnen in 1980 in de halve finales verrassend van de Verenigde Staten. De Amerikanen pakten het goud in 1972 en 1976, maar zijn niet opgewassen tegen de Nederlandse ploeg (60-63). Basketballer Frits Streyl viert de overwinning. Duidelijk te zien is dat de hele ontwikkeling van specifieke sportrolstoelen nog op gang moet komen.

De verschillen tussen de rolstoel van 1980 en die van 2016 zijn opmerkelijk. De wielen van de stoel van Bo Kramer staan schuin, aan de achterkant is een ‘tipwieltje’ te zien, waardoor achterover vallen tot het verleden behoort en de sport veel sneller is geworden. Ook is de voetplank verdwenen. De Nederlandse vrouwenploeg verovert in Rio de Janeiro voor de tweede keer op rij het brons.

Rolstoeltennisster Esther Vergeer wint op de Paralympische Spelen van Sydney 2000 haar eerste gouden medaille. Ze speelt nog in een vrij traditionele tennisrolstoel als ze in de finale landgenote Sharon Walraven verslaat. Een dag later wint ze ook het goud in het dubbelspel, met Maaike Smit aan haar zijde.

Een jaar na haar eerste paralympische gouden medaille verliest rolstoeltennisster Esther Vergeer haar laatste wedstrijd in het enkelspel. In 2012 is de finale op de Paralympische Spelen in Londen haar 470e en laatste overwinning op rij. Ze speelt in een hypermodern, op maat gemaakt ‘kuipje’, waarmee ze trendsetter is. Een dag later wint ze ook het goud in het dubbelspel, haar 7e paralympische titel, met Marjolein Buis aan haar zijde.

Prinses Margriet feliciteert Irene Schmidt met haar gouden medaille bij het tafeltennis. De Prinses is niet alleen in Arnhem om handjes te schudden, als bestuurder van het Rode Kruis helpt ze ook mee. Het is het begin van een nog altijd voortdurende betrokkenheid bij de paralympische sport.

Prinses Margriet feliciteert Jeroen Kampschreur in 2018 met zijn gouden medaille bij het alpineskiën. Sinds 2006 is de Prinses lid van het erebestuur van het Internationaal Paralympisch Comité. Ook buiten de Paralympische Spelen om bezoekt zij de Nederlandse paralympische sporters regelmatig.

Het aantal onderdelen en handicapcategorieën is eindeloos in 1980. Liefst 18 mannen winnen goud bij het kogelstoten; elk in hun eigen klasse. In totaal verdelen de krap 1.973 sporters tijdens Arnhem 1980 liefst 1.610 medailles. Niet voor niets luidt het vooroordeel uit die tijd: ‘Iedereen kan een medaille winnen’.

In de jaren na Arnhem 1980 professionaliseert de sport. Meer landen, meer sporters, meer verschillende sporten. Tegen de tijd dat Pieter Gruijters zijn speer in Athene 2004 naar paralympisch zilver werpt, is het aantal sporters ten opzichte van Arnhem 1980 ruim verdubbeld, naar meer dan 4.000 sporters.

Atlete Marianne Polderman verovert in 1980 bij het kogelstoten het eerste goud voor Nederland. Overmand door emoties zoekt ze steun bij haar collega’s. Die emoties zijn een van de dingen die nooit veranderen in de sport: tranen van geluk, tranen van verdriet.

Zitvolleybalster Elvira Stinissen verliest met de Nederlandse ploeg in 2016 van gastland Brazilië en is daarmee uitgeschakeld in de strijd om de medailles. Samen met haar teamgenoten verwerkt ze de emoties direct na de uitschakeling in Rio de Janeiro.

Net als de zomersporten ondergaan ook de wintersporten een enorme ontwikkeling. Karel Hanse is in 1984 een van de Nederlandse pioniers op paralympisch skigebied. Hij skiet op één been, zonder helm, met armlange krukskietjes en een kapotgeknipte emmer als scheenbeschermers naar een bescheiden 15e plaats op de reuzenslalom in het Oostenrijkse Innsbruck.

Tot nu toe de laatste Paralympische Winterspelen vinden in 2018 plaats in het Zuid-Koreaanse Pyeongchang. Anna Jochemsen skiet op de Super G naar een zesde plaats, gehuld in een hypermodern pak, met professionele bescherming, een helm en korte krukskietjes, zodat ze de bochten nog strakker kan aansnijden

Op vierjarige leeftijd krijgt Jetze Plat zijn eerste handbike, bedoeld om van huis naar school te fietsen. In de jaren erna groeit Jetze en zijn handbikes groeien mee. Omdat de fietsen steeds lichter worden en hijzelf steeds sterker, gaat het makkelijker en makkelijker. Het is niet alleen meer vervoer, maar wordt ook een sportieve hobby.

Op twintigjarige leeftijd wordt Jetze Plat topsporter. Op zijn eerste Paralympische Spelen (Londen 2012) grijpt hij net naast de medailles, vier jaar later wint hij goud in Rio de Janeiro en in Tokio is hij favoriet voor eremetaal in het handbiken én de triatlon. Zijn huidige handbike is niet meer te vergelijken met waar hij ooit op reed.

Tijdens de Paralympische Spelen van 1980 verblijven de sporters in de als paralympisch dorp ingerichte Oranjekazerne in Schaarsbergen. De normale bewoners worden twee maanden elders ondergebracht. Voor het transport naar de sportlocaties worden 50 aangepaste stadsbussen ingezet.

In 2016 worden de Nederlandse sporters na de Paralympische Spelen in Rio de Janeiro opgehaald door een speciaal oranje geverfde Boeing 777-300 van KLM. Zodra het vliegtuig het Nederlands luchtruim binnenvliegt, worden de medaillewinnaars onthaald door twee F16’s van de Koninklijke Luchtmacht.